Էլեկտրոնային դեղատոմս ու մատյաններ, հետազոտությունների ստանդարտացում. ի՞նչ փուլում են էլեկտրոնային առողջապահության բարեփոխումները
-Պարոն Մանուկյան, ՀՀ առողջապահության նախարարի 2022թ. մայիսի 3-ի թիվ 24-Ն հրամանի համաձայն՝ մայիսի կեսերից սկսած բուժհաստատություններում մի շարք գրանցամատյանների վարումը սկսել է իրականացվել էլեկտրոնային եղանակով: Մատյանները վարվելու են էլեկտրոնային առողջապահության «ԱՐՄԵԴ» համակարգում: Ինչպե՞ս են աշխատանքներն ընթանում, համակարգը պատրա՞ստ է դրան, և ինչո՞վ է կարևոր թղթային մատյաններից էլեկտրոնայինի անցումը։
-«ԱՐՄԵԴ» համակարգը վաղուց էր պատրաստ նման անցման։ Համակարգում համապատասխան ծրագրային հնարավորություն ստեղծվել էր դեռ ամիսներ առաջ և պիլոտային եղանակով փորձարկվել էր։ Առողջապահության ազգային ինստիտուտի նախաձեռնությամբ՝ մեր մասնագետները նաև թրեյնինգներ են անցկացրել հանրապետության բոլոր բուժհաստատությունների աշխատակիցների համար: Ներկայացրել են, թե ինչպես են ձևավորվելու էլեկտրոնային մատյանները և ինչպես պետք է տեղեկությունը մուտքագրվի: Իրականում ծրագրային տեսանկյունից դա բավականին հեշտ պրոցես է: «ԱՐՄԵԴ» համակարգում էլեկտրոնային մատյանները ձևավորում են շատ ավելի արագ ու հեշտ, քան թղթայինները. այցերի մասին տեղեկությունն ավտոմատ եղանակով արտացոլվում է մատյաններում, իսկ տվյալների մի մասը գեներացվում է ավտոմատ: Հուսով ենք՝ թղթայինից էլեկտրոնային մատյանների անցումը կլինի սահուն, և ոչ միայն չի դժվարացնի բուժհաստատությունների աշխատակիցների գործը, այլև ընդհակառակը՝ անհամեմատ կթեթևացնի։
Ինչ վերաբերում է մատյանների էլեկտրոնային դարձնելու նշանակությանն ու կարևորությանը, ապա պետք է նշել, որ բուժհաստատությունների կողմից ներկայումս վարվում են տասնյակների հասնող գրանցամատյաններ, որոնք լրացվում են ձեռքով: Հիմա այլևս կարիք չի լինի նույն տվյալները ձեռքով լրացնել մի քանի անգամ՝ տարբեր մատյաններում, դրանք պետք է մուտքագրել մեկ անգամ՝ համակարգում, և այդ տվյալները կարտացոլվեն մյուս՝ անհրաժեշտ մատյաններում։
Այսպիսով, էլեկտրոնային վարումը թույլ է տալու նախ ժամանակ խնայել, երկրորդը՝ ունենալ միասնական եղանակով լրացված մատյաններ, երրորդը՝ հեշտ ու արագ պատրաստել անհրաժեշտ հաշվետվությունները, և վերջապես՝ ունենալ համակարգված, հստակ ու ամբողջական վիճակագրություն:
Բացի այդ, մատյաններն առաջին շփումն են պացիենտի և բուժհաստատության միջև: Պացիենտը մուտք է գործում բուժհաստատություն ծառայություն ստանալու համար, այդ փաստն արձանագրվում է մատյաններում։ Ի տարբերություն հսկայածավալ թղթային մատյանների, որոնք հետո պետք է պահպանվեն, արխիվացվեն և այլն, այս դեպքում, էլեկտրոնային մատյանները դառնում են այն հիմքը, որի վրա հետագայում կուտակվում է պացիենտին վերաբերող տեղեկությունը։
-Վերջերս խոսվում էր նաև էլեկտրոնային դեղատոմսերի անցնելու մասին: Ինչպե՞ս է դա արվելու և երբվանից կգործի։
-Մատյաններից բացի կա ևս երկու կարևոր բաղադրիչ, որոնցից մեկը էլեկտրոնային դեղատոմսերի ներդրումն է, մյուսը՝ լաբորատորիների հետազոտությունների տվյալների մուտքագրումը «ԱՐՄԵԴ» համակարգ: Էլեկտրոնային դեղատոմսերի մասը պիլոտային եղանակով փորձարկվել է «Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնում։ Փորձարկվել են տարբերակները ՝ պետպատվերով և վճարովի բուժվողների պարագայում: Այսինքն, իմաստն այն է, որ բժիշկը դեղատոմս է գրում, որը հասանելի է դառնում դեղատան համար։ Եվ պացիենտը կարող է մոտենալ, դեղատնից ստանալ դեղորայքը։
Էլեկտրոնային դեղատոմսը գործածության մեջ մտնելու համար պետք է դեղերի ռեգիստրը պատրաստ լինի դրան։ Այդ նպատակով «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն»-ի հետ աշխատանքներ են տարվել, վերջնական տեսքի է բերվել դեղերի ցանկը, այն շրջանառվել, հաստատվել է, և արդեն առկա է «ԱՐՄԵԴ» համակարգում։ Սա այն կարևոր քայլն է, որ պետք է արվեր մինչև էլեկտրոնային դեղատոմսերի ներդրումը, և արդեն կարող ենք արձանագրել, որ արված է։
Հաջորդ կարևոր բաղադրիչը լաբորատորիաներին է վերաբերում: Որպեսզի լաբորատոր բոլոր հետազոտությունները կուտակվեն մեկ վայրում՝ պացիենտի անձնական հաշվում, չափումների համար պետք է գործի կոդավորման միևնույն համակարգը: Օրինակ՝ մի լաբորատորիայում լեյկոցիտների հետազոտությունները կարող են կոչվել հենց այդպես՝ լեյկոցիտների, մեկ այլ լաբորատորիայում՝ արյան սպիտակ գնդիկների, և համակարգը չհասկանա, որ դա նույն պարամետրն է: Նախարարության հետ համատեղ մեծ աշխատանք է տարվել ստանդարտացման ուղղությամբ։ Մշակվել է նախնական ցուցակ՝ 3500 չափումով, որը շրջանառվել է հանրապետության բոլոր 140 լաբորատորիաներում։ Առաջարկվել է ավելացնել իրենց կողմից արվող այն հետազոտությունները, որոնք ցուցակում ընդգրկված չեն։ Արդյունքում, արդեն ունենք 16 հազար չափում պարունակող ցուցակ, որը ևս մեկ անգամ կշրջանառվի։
Դա կարևոր է, քանի որ պետք է վստահ լինենք, որ չկա այնպիսի լաբորատոր հետազոտություն, որը մեր ցուցակում ընդգրկված չէ։ Միայն սրանից հետո արդեն լաբորատորիաները կարող են ինտեգրվել ԱՐՄԵԴ համակարգին, և լաբորատոր հետազոտությունները ևս հասանելի կլինեն պացիենտի համար։ Բացի այդ, ստանդարտացումը կօգնի նաև, որպեսզի մեր լաբորատորիաների հետազոտություններն արտերկրի բուժհաստատությունների համար հասկանալի լինեն: Ստանդարտացնելիս օգտագործվում են միջազգային կոդեր։ Ուստի կարևոր է, որ նաև քաղաքացին պահանջի, որպեսզի իր կամ պետության վճարած գումարի դիմաց իրեն տրամադրված բուժծառայությունները էլեկտրոնային հետք ունենան և կուտակվեն իր անձնական հաշվում։ Դա կարող է կարևոր լինել նրա իսկ կյանքի համար։
-Շատ երկրներում կա EHR (Electronic health record) հասկացությունը, երբ պացիենտի առողջության պատմությունը հասանելի է լինում նրան բուժող բժշկին։ Մեզ մոտ ե՞րբ կլինի նման բան:
-Շատ տեղին և կարևոր հարց եք բարձրացնում։ Մեզ մոտ ևս այդ ուղղությամբ քայլեր արվում են, և այն գործընթացները, որոնց մասին խոսեցի, իրականում այս ամենի նախապատրաստական աշխատանքներն են: Ինչպես շատ առաջադեմ երկրներում, մեզ մոտ էլ կա երկու տեսակի քարտ՝ ամբուլատոր քարտ և պատմագիր։
Ամբուլատոր քարտը վերաբերում է առաջնային օղակին, այնտեղ ստացած ծառայություններին, և դրա էլեկտրոնային տարբերակն արդեն պատրաստ է, իսկ ստացիոնար այցերին վերաբերող քարտը կամ պատմագիրը ներառում է հիվանդանոցային բուժման ընթացքը, այնտեղ պացիենտի հետ կատարված գործողությունները։ Այս մասով, կարելի է ասել, նույնպես մեծ ծավալի աշխատանք է կատարվել և դեռ շարունակվում է։ Այն, ինչ լրացվում է թղթի վրա, պետք է մուտքագրվի համակարգում՝ հաստատված ձևաչափերով։
-Արդյո՞ք բժիշկներից շատ մեծ ժամանակ չի պահանջվի տվյալները համակարգ մուտքագրելու համար։
-Ընդհակառակը։ Թղթային ձևերը լրացնելու վրա շատ ավելի մեծ ժամանակ է ծախսվում։ Համակարգը այնպես է նախագծված, որ բժիշկները շատ ժամանակ չկորցնեն: Շատ դեպքերում բժիշկը պարզապես ընտրում է առաջարկվող ցանկից։ Բացի այդ, տվյալներն ավելի պարզ ու ավելի ճշգրիտ են դառնում՝ սկսած ձեռագիրը կարդալուց մինչև հետազոտությունների արդյունքները։
Այս բոլոր քայլերը կարևոր են ընդհանրապես առողջապահության ոլորտի համար: Դա նշանակում է, որ ցանկացած ծավալի տեղեկություն արդեն հնարավոր է պահպանել էլեկտրոնային եղանակով, ունենալ հստակ ու ճշգրիտ վիճակագրություն բարդ իրավիճակներում անհրաժեշտ վերլուծություններ կատարելու համար:
Մի օրինակ բերեմ. եթե անձը շտապ տեղափոխվել է հիվանդանոց և կարիք ունի միջամտության, ու նրան բուժող բժշկին անհրաժեշտ է տեղեկություն՝ նախկինում նրա ունեցած հիվանդությունների, բուժումների ու հակացուցումների մասին, ապա որքա՞ն ժամանակ է պահանջվելու, որպեսզի արխիվներից հանվի, գտնվի, վերլուծվի նրան վերաբերող տեղեկությունը՝ օրեր, այդպես չէ՞։ Իսկ որքա՞ն կտևի, եթե դա արդեն առկա է էլեկտրոնային համակարգում՝ ընդամենը րոպեներ։ Այսինքն, էլեկտրոնային տվյալների առկայությունը կարող է կյանքեր փրկել, իսկ դա հենց այն է, ինչին ձգտում են առաջադեմ երկրները, ու նաև մենք։
Միանշանակ է, որ առանց էլեկտրոնային տվյալների պարզապես հնարավոր չէ մրցունակ և ժամանակակից առողջապահական համակարգ ունենալ։ Դա ժամանակի պահանջն է, և նպատակը ոչ միայն առողջապահության համակարգի արդյունավետության բարձրացումն է, այլև քաղաքացիների կյանքի որակի բարելավումը։
Աննա Գզիրյան